پرسش . آیا فرش نجس زیر باران زیاد، پاک مى شود؟
همه مراجع (تبریزى و مکارم ): اگر عین نجاست در آن باقى نماند، پاک مى شود.1
آیه اللّه  تبریزى: اگر عین نجاست در آن باقى نماند، پاک مى شود و بنابر احتیاط واجب، باید فرش فشار داده شود.2
آیه اللّه  مکارم: اگر عین نجاست در آن باقى نماند، پاک مى شود و (باید فرش فشار داده شود ) تا غساله آن بیرون بیاید.3

پرسش . آیا خون کم (کمتر از درهم ) که در نماز بخشیده شده، پاک است؟
همه مراجع: خیر، نجس است ؛ ولى اگر در بدن و لباس نمازگزار باشد، نماز با آن صحیح است.1
تبصره. درهم تقریبا به اندازه یک بند انگشت اشاره است.

پرسش . اگر پیش از آنکه لباس ها را داخل لباس شویى بریزیم، عین نجاست آنها را برطرف کنیم، آیا لباس شویى در این هنگام لباس ها را پاک مى کند؟
همه مراجع (به جز تبریزى ): در فرض یاد شده، لباس ها پاک مى شود.249
آیه اللّه  تبریزى: اگر به غیربول نجس شده باشد که در تطهیر آن یک بار شستن کافى است و ماشین لباس شویى آن را پاک مى کند ؛ ولى اگر به بول نجس شده است، در تطهیر آن دو بار شستن لازم است. از این رو احتیاط آن است که لباس ها را یک بار در بیرون لباس شویى هم بشویند.2

پرسش . آیا لباس شویى اتوماتیک که چند بار لباس را مى شوید، مى تواند لباس نجس را پاک کند؟
آیات عظام امام و نورى: اگر بعد از برطرف شدن عین نجاست، یک مرتبه با آب لوله کشى یا دو مرتبه با آب قلیل مى شوید، پاک مى کند.1
آیه اللّه  بهجت: اگر عین نجاست را برطرف کند و آب متصل به لوله در داخل ماشین لباس شویى، به لباس ها و تمامى قسمت هاى داخل ماشین برسد، پاک مى کند.2
آیه اللّه  تبریزى: اگر هنگام چرخیدن ماشین لباس شویى براى شستن لباس، آب آن به اطراف داخل آن در بار اول پاشیده شود، باید آب کر در بار دوم، تمام جاهایى را که نجس شده، فرا بگیرد و لباس هم در حال اتصال به آب لوله کشى شسته شود و پس از آن غساله خارج شود، تا لباس پاک گردد.3
آیات عظام سیستانى و مکارم: اگر عین نجاست را برطرف کند، پاک مى کند ؛ خواه در حال شستن لباس ها اتصال با آب لوله کشى داشته باشد، یا بعد از قطع شدن شروع به شست و شو کند.4
آیات عظام خامنه اى و صافى: اگر عین نجاست را برطرف کند و آب متصل به لوله در داخل ماشین لباس شویى، به لباس ها و تمامى قسمت هاى داخل ماشین برسد و از آن جدا و خارج شود، پاک مى کند.5
آیه اللّه  فاضل: اگر حد اقل آب را سه بار تخلیه مى کند، پاک مى کند.6
آیه اللّه  وحید: در این مورد باید احتیاط کرد.7

پرسش . آیا آبى که کف صابون دارد، مى تواند چیز نجس را پاک کند؟
همه مراجع: آرى، آب با کف صابون مضاف محسوب نمى شود.1

پرسش: اگر بعد از شستن لباس، رنگ نجاست روى آن باقى باشد، آیا هنوز نجس است؟
همه مراجع: خیر، پاک است.

پرسش. اگر چیزى به غیربول، (مانند خون ) نجس شود چگونه با آب کر (مانند آب لوله کشى ) پاک مى شود؟
آیات عظام امام، خامنه اى، فاضل و نورى: پس از برطرف کردن عین نجاست، یک مرتبه با آب شسته شود کفایت مى کند و در لباس و فرش و مانند آن، بنابر احتیاط واجب باید آن را فشار یا حرکت داد، تا غساله آن بیرون آید.1
آیات عظام بهجت، سیستانى و صافى: پس از برطرف کردن عین نجاست یک مرتبه با آب شسته شود کفایت مى کند و در لباس و فرش و مانند آن، فشار یا حرکت دادن لازم نیست.22
آیات عظام تبریزى، مکارم و وحید: پس از برطرف کردن عین نجاست یک مرتبه با آب شسته شود کفایت مى کند و در لباس و فرش و مانند آن، باید آن را فشار یا حرکت داد تا غساله آن بیرون آید.3
تبصره. اگر عین نجاست با همان شستن مرتبه اول از بین برود، آن چیز پاک مى شود و نیاز به شستن باردوم نیست ؛ مگر بنابرفتواى کسانى که دوبار شستن را لازم مى شمارند.

پرسش  . اگر چیزى به بول، نجس شود چگونه با آب کر (مانند آب لوله کشى ) پاک مى شود؟
آیات عظام امام، خامنه اى، فاضل و نورى: پس از برطرف کردن عین نجاست یک مرتبه با آب شسته شود، کفایت مى کند و در لباس و فرش و مانند آن، بنابر احتیاط واجب باید آن را فشار یا حرکت داد، تا غساله آن بیرون آید.1
آیه اللّه  تبریزى: پس از برطرف کردن عین نجاست باید دو مرتبه با آب شسته شود و در لباس و فرش و مانند آن فشار یا حرکت دادن لازم است.2
آیه اللّه  سیستانى: پس از برطرف کردن عین نجاست، باید دو مرتبه با آب شسته شود و در لباس و فرش و مانند آن، فشار یا حرکت دادن لازم نیست.3
آیه اللّه  صافى: پس از برطرف کردن عین نجاست یک مرتبه با آب شسته شود، کفایت مى کند و در لباس و فرش و مانند آن، فشار یا حرکت دادن لازم نیست.4
آیات عظام مکارم و وحید: پس از برطرف کردن عین نجاست، یک مرتبه با آب شسته شود کفایت مى کند و در لباس و فرش و مانند آن، باید آن را فشار یا حرکت داد تا غساله آن بیرون آید.5
تبصره. اگر عین نجاست با همان شستن مرتبه اول از بین برود و بعد از آن آب استمرار داشته باشد، آن چیز پاک مى شود و نیاز به شستن بار دوم نیست ؛ مگر بنابر فتواى کسانى که دو بار شستن را لازم مى شمارند.

پرسش. اگر چیزى به غیربول، (مانند خون ) نجس شود چگونه با آب قلیل پاک مى شود؟
همه مراجع: اگر از قبیل بدن و چیزهاى سفت است (که آب در آن نفوذ نمى کند )، پس از برطرف شدن عین نجاست (خواه با آب یا وسیله دیگر ) ؛ یک مرتبه شستن، پاک مى شود و اگر از قبیل لباس و فرش و مانند اینها است باید فشار داده شود تا غساله آن بیرون آید.1

پرسش . اگر چیزى به بول، نجس شود چگونه با آب قلیل پاک مى شود؟
همه مراجع (به جز بهجت، سیستانى و صافى ): اگر از قبیل بدن و چیزهاى سفت است (که آب در آن نفوذ نمى کند ) پس از برطرف شدن عین نجاست (خواه با آب یا وسیله دیگر )، باید دو بار شسته شود و اگر از قبیل لباس و فرش و مانند اینها است، باید بعد از هر بار شستن فشار داده شود تا غساله آن بیرون آید.1
آیات عظام بهجت و صافى: پس از برطرف کردن عین نجاست، یک مرتبه با آب شسته شود کفایت مى کند و در لباس و فرش و مانند آن، فشار یا حرکت دادن لازم است.2
آیه اللّه  سیستانى: اگر آن چیز لباس و بدن باشد، پس از برطرف شدن عین نجاست (خواه با آب یا وسیله دیگر )، باید دو بار شسته شود و اگر غیر آن باشد، یک مرتبه با آب شسته شود کفایت مى کند. در هر حال در لباس و فرش و مانند آن، فشار یا حرکت لازم است.3
تبصره. غساله آبى است که در وقت شستن و بعد از آن، از آن چیزى که شسته مى شود خود به خود یا به وسیله فشار و مانند آن، جدا مى شود.

پرسش . آیا پوشیدن دمپایى زنان براى مردان و بالعکس اشکال دارد؟
همه مراجع (به جز امام و بهجت ): خیر، اشکال ندارد (اگر باعث مفسده نشود ).1
آیات عظام امام و بهجت: اگر مختص به زن یا مرد باشد، بنابر احتیاط واجب پوشیدن آن براى دیگرى جایز نیست.2
تبصره. اگر در موردى پوشیدن دمپایى مختص به جنس مخالف، به عنوان زىّ و لباس قرار گیرد (مانند پوشیدن آن در بیرون از منزل )، در این صورت پوشیدن آن اشکال دارد.

پرسش . آیا در حرمت پوشیدن لباس جنس مخالف، تفاوتى بین پوشیدن آن در خانه و بیرون از آن دارد؟
آیات عظام امام و بهجت: خیر، بنابر احتیاط واجب پوشیدن آن جایز نیست.1
آیات عظام تبریزى، خامنه اى، صافى، فاضل و وحید: تا زمانى که لباس جنس مخالف را به عنوان زىّ (لباس و پوشش ) خود قرار نداده باشد، اشکال ندارد.2
آیه اللّه  سیستانى: اگر او را به صورت جنس مخالف در آورد، بنابر احتیاط واجب پوشیدن آن جایز نیست.3
آیه اللّه  مکارم: اگر مفسده خاصى بر آن مترتب نشود، پوشیدن آن اشکال ندارد.4
آیه اللّه  نورى: اگر از پوشیدن آن انگیزه عقلایى دارد و مصلحت مهم ترى در بین است، اشکال ندارد.5

اعلام نجاست غذا به غیر میهمان
پرسش1. اگر انسان ببیند کسى چیز نجسى را مى خورد، آیا لازم است به او بگوید؟
همه مراجع (به جز بهجت ): خیر، لازم نیست به او بگوید.1
آیه اللّه  بهجت: خیر، لازم نیست به او بگوید ؛ مگر اینکه با او طورى معاشرت داشته باشد که اگر نگوید، لوازم مشترک بین آن دو نجس مى شود.2

اعلام نجاست غذا به میهمان
پرسش2 . اگر صاحب خانه در بین غذا خوردن، بفهمد غذا نجس است (مانند دیدن فضله موش در غذا )، آیا لازم است به میهمانان بگوید؟
همه مراجع (به جز سیستانى و مکارم ): آرى، باید به آنان بگوید.3
آیه اللّه  سیستانى: اگر احتمال دهد میهمانان به گفته او ترتیب اثر مى دهند، باید به آنان بگوید ؛ ولى اگر بداند ترتیب اثر نمى دهند، گفتن لازم نیست.4
آیه اللّه  مکارم: بنابر احتیاط واجب، باید به آنان بگوید.5

پرسش . منظور از لباس شهرت چه نوع لباسى است؟
همه مراجع (به جز سیستانى و مکارم ): لباس شهرت، لباسى است که پوشیدن آن براى شخص ـ به جهت جنس پارچه، رنگ، کیفیت دوخت و یا مندرس بودنش ـ معمول نبوده و خلاف شأن او به حساب آید ؛ به طورى که اگر آن را در برابر مردم بپوشد، توجه آنان را به خود جلب کرده و انگشت نما مى شود.1
آیه اللّه  مکارم: لباس شهرت، لباسى است که جنبه ریاکارى دارد و شخص مى خواهد به وسیله آن، مثلاً به زهد و ترک دنیا مشهور شود ؛ خواه از جهت پارچه یا رنگ آن باشد و یا دوخت آن. امّا اگر واقعا قصدش ساده پوشیدن است و جنبه ریا کارى ندارد ؛ نه تنها جایز بلکه عملى شایسته است.2
آیه اللّه  سیستانى: منظور لباسى است که مؤمن را به صورتى زشت و نامناسب درآورد.3

پرسش . پوشیدن لباس زنانه براى مردان و بالعکس چه حکمى دارد؟
آیات عظام امام و بهجت: بنابر احتیاط واجب، پوشیدن لباس مختص به جنس مخالف، جایز نیست.1
آیات عظام تبریزى، خامنه اى، صافى، فاضل و وحید: بنابر احتیاط واجب پوشیدن لباس مختص به جنس مخالف، در صورتى که آن را زىّ و پوشش خود قرار دهد، جایز نیست.2
آیه اللّه  سیستانى: بنابر احتیاط واجب، پوشیدن لباس مختص به جنس مخالف، اگر او را به آن صورت در آورد، جایز نیست.3
آیه اللّه  مکارم: پوشیدن لباس جنس مخالف، اگر مفسده خاصى بر آن مترتب نشود، اشکال ندارد.4
آیه اللّه  نورى: بنا بر احتیاط واجب، پوشیدن لباس مختص به جنس مخالف، جایز نیست ؛ مگر آنکه انگیزه عقلایى و مصلحت مهم ترى در بین باشد.5

پرسش . حکم آمپول زدن توسط نامحرم چگونه است؟
همه مراجع (به جز تبریزى و سیستانى ): اگر هم جنس در دسترس نباشد و ضرورت اقتضا کند، اشکال ندارد.1
آیات عظام تبریزى و سیستانى: اگر هم جنس در دسترس نباشد یا آمپول زن غیرهم جنس مهارتش در تزریق بیشتر باشد، اشکال ندارد.2

پرسش. نگاه کردن به عکس هاى عریان موجود در کتاب هاى پزشکى ـ که آموزش آن براى دانشجویان ضرورى است ـ چه حکمى دارد؟
همه مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشکال ندارد.1

پرسش. در بیمارستان ها و مراکز آموزشى ـ پزشکى، دانشجویان جهت آموزش به معاینه نواحى مختلف بدن (شکم، سینه، لگن و عورت ) بیمار مى پردازند. با توجه به اینکه این امر یک موضوع آموزشى است که در برنامه پزشکان قرار دارد، حکم آن چیست؟
همه مراجع (به جز تبریزى ): اگر فراگیرى مسائل پزشکى، در حدى است که حفظ سلامتى و جان بیماران (هر چند در آینده )، متوقف بر آن باشد ؛ به مقدار ضرورت و ناچارى جایز است.1
آیه اللّه  تبریزى: اگر فراگیرى مسائل پزشکى، در حدى است که حفظ سلامتى و جان بیماران (هر چند در آینده ) و یا حفظ پیشرفت و فرهنگ طب مسلمانان، متوقف بر آن باشد، اشکال ندارد.2

پرسش. حکم وارد کردن اسپرم مرد اجنبى به رحم زن ـ در صورتى که شوهرش عقیم باشد ـ چیست؟ فرزندى که متولد مى شود، متعلق به کیست؟
همه مراجع (به جز خامنه اى ): این کار حرام است و اگر فرزندى به دنیا آید، به صاحب نطفه و به زنى که صاحب رحم است، تعلّق دارد.1
آیه اللّه  خامنه اى: اصل این کار اشکال ندارد ؛ به شرط آنکه از مقدمات حرام (مانند نگاه و لمس نامحرم ) پرهیز شود و اگر فرزندى به دنیا آید، به صاحب نطفه و به زنى که صاحب رحم است، تعلّق دارد.2

پرسش. حکم باردار نمودن مصنوعى زن با نطفه شوهرش چیست؟ آیا فرزندى که از این راه متولد مى شود، حکم فرزند حقیقى را دارد؟
همه مراجع: اصل این کار اشکال ندارد ؛ به شرط آنکه از مقدمات حرام (مانند نگاه و لمس نامحرم ) پرهیز شود و بچه به دنیا آمده، همه احکام فرزند آن زن و شوهر را دارا است.1

پرسش . آیا پرستار مى تواند براى گرفتن نبض و فشار خون و... به بدن نامحرم نگاه و او را لمس کند؟
همه مراجع (به جز تبریزى و سیستانى ): با وجود پرستار هم جنس، این کار براى غیرهم جنس جایز نیست ؛ ولى اگر ضرورت باشد، اشکال ندارد.1
آیات عظام تبریزى و سیستانى: اگر براى انجام دادن این امور، پرستار هم جنس در دسترس نباشد و یا مهارت غیرهم جنس در این زمینه بیشتر باشد، اشکال ندارد.2
تبصره 1. پرستار در نگاه و لمس تنها باید به همان قسمت از بدن ـ که انجام معاینه به آن ارتباط دارد ـ اکتفا کند.
تبصره 2. چنانچه پرستار براى معاینه، به نگاه و لمس بدن بیمار نیاز داشت، مانعى ندارد و در غیر این صورت، تنها باید به یکى از آن دو اکتفا کند.
تبصره 3. در صورتى که معاینه از روى لباس ممکن باشد، باید به این مقدار اکتفا کند و لمس بدن جایز نیست.

پرسش . لمس بیمار براى معاینه و درمان، چه حکمى دارد؟
همه مراجع (به جز تبریزى و سیستانى ): اگر پزشک هم جنس در دسترس نباشد، لمس بیمار براى معاینه و درمان اشکال ندارد ؛ ولى باید به مقدار ضرورت اکتفا کند.1
آیات عظام تبریزى و سیستانى: اگر پزشک هم جنس در دسترس نباشد و یا مهارت مرد بیشتر باشد، لمس بیمار براى معاینه و درمان اشکال ندارد ؛ ولى باید به مقدار ضرورت اکتفا کند.2
تبصره 1. اگر معاینه از روى لباس ممکن باشد، باید به این راه بسنده کند.
تبصره 2. جواز لمس بیمار به منظور معاینه، باعث نمى شود که نگاه به بدن نیز جایز باشد ؛ مگر آنکه نگاه به آن لازم باشد.

پرسش . در صورتى که پزشک هم جنس هم وجود دارد و معالجه مستلزم نگاه و لمس است ؛ ولى احتمال مى رود که متخصص غیرهم جنس بیمارى را بهتر تشخیص دهد، تکلیف چیست؟
همه مراجع (به جز تبریزى و سیستانى ): تخصص بیشتر باعث نمى شود که زن به پزشک مرد مراجعه کند ؛ مگر آنکه ضرورت و احتمال خطر در میان باشد.1
آیات عظام تبریزى و سیستانى: اگر تخصص پزشک مرد در آن بیمارى بیشتر باشد، مراجعه به او اشکال ندارد.1

پرسش . در جایى که پزشک زن در دسترس باشد، آیا لمس بدن زن از روى لباس، به وسیله پزشک مرد جایز است؟
همه مراجع: اصل لمس بدن زن نامحرم، از روى لباس حرام نیست ؛ ولى اگر تلذّذ و مفسده اى در بین باشد، جایز نیست.

پرسش . حکم نزدیکى از پشت در زمانى که زن حائض است، چیست؟
آیات عظام امام، خامنه اى و صافى: کراهت شدید دارد.1
آیات عظام بهجت، تبریزى و وحید: بنابر احتیاط واجب، جایز نیست.2
آیات عظام سیستانى و فاضل: اگر زن راضى باشد، کراهت شدید دارد و اگر راضى نباشد، بنابر احتیاط واجب جایز نیست.3
آیه اللّه  مکارم: در ایام پاکى با رضایت زن کراهت شدید دارد و در ایام عادت بنا بر احتیاط واجب جایز نیست.4
آیه اللّه  نورى: مطلقا جایز نیست.5

پرسش . آیا زن و شوهر، مى توانند در زمان حیض به جز نزدیکى، سایر استمتاعات را از یکدیگر داشته باشند؟
همه مراجع: آرى، جایز است ؛ ولى کامیابى از ناف تا زانوى او کراهت دارد، مگر آنکه از روى لباس باشد.1

پرسش. آیا شوهر مى تواند همسر را از تصرف در اموال خودش، نهى کند؟
همه مراجع: خیر، زن مى تواند هر گونه تصرفى در اموال خود انجام دهد و اجازه شوهر لازم نیست [ هر چند اجازه بگیرد، بهتر است].1
تبصره. در مورد نذر زن از اموال خودش، به مسأله «نذر زن» مراجعه شود.

پرسش . آیا زن مى تواند در اموال شوهر، بدون اجازه او تصرف کند؟
همه مراجع: خیر، باید اجازه بگیرد.1

پاسخ:

پرسش1 . آیا زن در انتخاب پوشش، باید مطیع همسر خود باشد؟
همه مراجع: خیر، اطاعت زن از شوهر، تنها در حقوق زناشویى و بیرون رفتن از منزل است و در امور دیگر، اطاعت از او واجب نیست.1

پرسش 2 . اگر شوهر پوشیدن لباس و یا آرایش خاصى را از همسرش درخواست کند، آیا اطاعت او بر زن واجب است؟
همه مراجع: اگر این درخواست در راستاى استمتاعات باشد و یا ترک آن باعث نفرت شوهر گردد، بر زن واجب است اطاعت کند. در غیر این صورت، واجب نیست.2

پرسش . آیا حضور در مراسم مذهبى (مثل نماز جمعه و راهپیمایى ) نیاز به اجازه شوهر دارد؟
همه مراجع (به جز تبریزى و مکارم ): آرى، باید با اجازه شوهر باشد.1
آیات عظام تبریزى و مکارم: بنابر احتیاط واجب، باید با اجازه شوهر باشد.2

پرسش . آیا براى گرفتن روزه هاى مستحبى، اجازه شوهر لازم است؟
همه مراجع (به جز بهجت، صافى و مکارم ): اگر با حق زناشویى شوهر منافات داشته باشد، بنابر احتیاط واجب باید اجازه بگیرد. امّا اگر شوهر او را از روزه گرفتن باز دارد، باید اطاعت کند ؛ هر چند با حق زناشویى او منافات نداشته باشد.1
آیات عظام بهجت و مکارم: بنابر احتیاط واجب، باید از شوهر اجازه بگیرد ؛ هر چند با حق زناشویى شوهر منافات نداشته باشد.2
آیه اللّه  صافى: اگر با حق شوهر منافات داشته باشد، باید از شوهر اجازه بگیرد و اگر منافات نداشته باشد، بنابر احتیاط واجب باید اجازه بگیرد. اگر شوهر او را از روزه گرفتن بازدارد، باید اطاعت کند ؛ هرچند با حق زناشویى او هم منافات نداشته باشد.3

پرسش . اگر شوهر از روى لجاجت و انتقام گیرى از زن، اجازه بیرون رفتن را به او ندهد، آیا اطاعت از او واجب است؟
همه مراجع: هر چند انتقام گیرى و اذیت کردن از سوى مرد، بر خلاف اخلاق اسلامى است ؛ ولى اگر به هر جهت اجازه ندهد، زن باید اطاعت کند.1

پرسش . آیا در دوران عقد ـ که دختر در خانه پدر و مادر زندگى مى کند ـ براى بیرون رفتن از خانه اجازه شوهر لازم است؟
آیات عظام امام، بهجت، صافى، فاضل، مکارم و نورى: آرى، در این فرض براى خروج از منزل پدر، اجازه شوهر لازم است.1
آیات عظام تبریزى و وحید: خیر، در این فرض اجازه شوهر، لازم نیست.2
آیه اللّه  سیستانى: اگر در شهرى که زندگى مى کنند، متعارف این است که دختر در این مدت از شوهر اجازه نمى گیرد ؛ در این صورت براى بیرون رفتن اجازه او لازم نیست و در غیر این صورت، باید اجازه بگیرد.3
آیه اللّه  فاضل: در این فرض بنا بر احتیاط واجب، براى خروج از منزل پدر، اجازه شوهر لازم است.4
تبصره. اگر زن در ضمن عقد، شرط کرده باشد که در این مدت، بدون اجازه او بیرون رود و یا عقد بر توافق قبلى واقع شده باشد ؛ در این صورت به فتواى همه مراجع، این شرط نافذ است و دیگر اجازه شوهر لازم نیست.

پرسش . آیا زن مى تواند بعد از گذشت چند سال از ازدواج، اجرت کار در  منزل را از شوهر مطالبه کند؟

همه مراجع: اگر زن، کار در منزل را به قصد گرفتن اجرت انجام داده و به امر و  درخواست شوهر بوده است؛ حق مطالبه اجرت را بر طبق ارزش آن در زمان کار دارد.[1]

پرسش . مردى با دخترى دانشجو ازدواج مى کند ؛ آیا پس از آن، شوهر مى تواند او را از ادامه تحصیل باز دارد؟
همه مراجع (به جز نورى): اگر در ضمن عقد، شرط نشده که زن به تحصیل خود ادامه دهد و یا عقد بر طبق این شرط و توافق واقع نشده است، زن نمى تواند بدون اذن شوهر، از منزل خارج شود. در غیر این صورت، مى تواند به تحصیل خود ادامه دهد.1
آیه اللّه  نورى: اگر تحصیل دختر باعث تضییع حق شوهر نباشد، مى تواند بدون اذن او، به تحصیل خود ادامه دهد.2

پرسش 422 . اگر مرد به هر علتى اجازه ادامه تحصیل و مانند آن را به زن ندهد، آیا زن هم مى تواند نسبت به او تمکین نکند؟
همه مراجع: در فرض یاد شده، زن چنین حقى ندارد و باید تمکین کند.3

پرسش. اگر شوهرى، همسرش را از صله رحم ـ به ویژه دیدار والدین ـ منع کند، تکلیف زن چیست؟ آیا مى تواند بدون اجازه او به دیدن آنان برود؟
همه مراجع (به جز مکارم): خیر، نمى تواند بدون اجازه شوهر به دیدار آنان برود و صله رحم منحصر به رفت و آمد نیست ؛ بلکه با احوال پرسى و پیغام فرستادن از طریق تلفن، نامه و مانند آن نیز محقّق مى شود.1
آیه اللّه  مکارم: براى صله رحم به ویژه والدین و یادگیرى واجبات دینى که بدون خروج از منزل امکان پذیر نیست، اجازه شوهر لازم نیست.2

پرسش . آیا همین اندازه که زن بداند شوهرش براى بیرون رفتن از منزل راضى است، کفایت مى کند یا اینکه باید از او اجازه بگیرد؟
همه مراجع: اگر مى داند که شوهرش راضى است، کفایت مى کند و اجازه گرفتن لازم نیست.1

پرسش . هنگام ازدواج (در ضمن عقد ) با شوهرم شرط کردم که اجازه ادامه تحصیل در دانشگاه را به من بدهد ؛ آیا اکنون مى  تواند از شرط خود دست بردارد و اجازه ندهد؟
همه مراجع: خیر ؛ شما مى توانید بدون اجازه شوهرتان، به تحصیل ادامه دهید.1

پرسش . در جایى که بیرون رفتن زن با حق شوهر منافات نداشته باشد (مانند اینکه شوهر سر کار است )، آیا باز اجازه او لازم است؟
همه مراجع (به جز تبریزى و مکارم ): آرى، اجازه شوهر در این فرض نیز لازم است.1
آیات عظام تبریزى و مکارم: بنابر احتیاط واجب، در این فرض نیز اجازه شوهر لازم است.2

پرسش . آیا پسر بچه ممیز، مى تواند به مو و بدن نامحرم نگاه کند؟

همه مراجع (به جز مکارم و تبریزى): پسر بچه ممیز تکلیف ندارد و نگاهش به زن بى اشکال است؛ ولى بنابر احتیاط واجب، زن باید بدن و موى خود را از پسر بچه ممیزى که نگاهش به زن، باعث تحریک شهوت او مى شود، بپوشاند.[1]

آیات عظام تبریزى و مکارم: پسر بچه ممیز تکلیف ندارد و نگاهش به زن بى اشکال است؛ ولى بهتر ست زن بدن و موى خود را از او بپوشاند.[2]

تبصره. حکم «نگاه پسر بچه ممیز به زن بى اشکال است» در رساله هاى عملیه نیامده است؛ ولى از آنجا که فقیهان یکى از نشانه هاى تکلیف را بلوغ مى دانند، پسر بچه ممیز مشمول آن قرار نمى گیرد.

پرسش . آیا زن بعد از عقد ازدواج، مى تواند از سکونت در شهرى خاص امتناع ورزد؟
همه مراجع: خیر، چنین حقى ندارد ؛ مگر آنکه در ضمن عقد شرط کرده باشد [ و یا عقد بر این توافق واقع شده باشد].1

پرسش . اگر زن بعد از نزدیکى با همسرش، مهرش را از شوهر بطلبد ؛ ولى او قادر به پرداخت آن نباشد، تکلیف چیست؟
همه مراجع: اگر شوهر به جز خانه و اثاث آن و چیزهاى دیگرى که به آنها نیاز دارد و یا در شأن او است، چیز دیگرى نداشته باشد، زن نمى تواند مهر خود را از او مطالبه کند ؛ بلکه باید صبر کند تا او بتواند بدهى خود را بپردازد.1

پرسش . آیا در عقد ازدواج، شاهد گرفتن لازم است؟
همه مراجع: خیر، در عقد ازدواج ـ خواه دائم یا موقت ـ حضور شاهد لازم نیست.1

پرسش . آیا جایز است عقد ازدواج را از طریق چت و به صورت آنلاین و زنده، اجرا کرد؟
همه مراجع: اگر شرایط صحت عقد را رعایت کنند و صداى یکدیگر را بشنوند و بین جملات آنان فاصله طولانى نیفتد، اشکال ندارد و عقد صحیح است.1

پرسش. آیا عقد و نکاح معاطاتى نیز جایز است؟ به عنوان مثال پسر انگشترى را در دست دختر کند به قصد اینکه همسر یکدیگر شوند، بى آنکه صیغه عقد بخوانند؟
همه مراجع: ازدواج معاطاتى، درست نیست و باید صیغه بخوانند.1

پرسش . اگر پدر و مادر فرزندان خود (پسر یا دختر ) مجبور سازند با شخص غیر مورد علاقه خود ازدواج کنند، آیا عقد صحیح است؟
همه مراجع: خیر، در فرض یاد شده عقد باطل است.

پرسش . آیا خود مرد مى تواند از طرف زن، وکیل شود و عقد را بخواند؟
همه مراجع: آرى، مى تواند.1

پرسش . آیا هیچ راه شرعى و قانونى ـ به جز ازدواج ـ وجود دارد که دو جوان روابط مشروع با هم داشته باشند؟ آیا در اسلام چیزى به نام صیغه خواهر و برادرى وجود دارد؟
همه مراجع: خیر، تنها راه، ازدواج ـ به طور دائم یا موقّت ـ است و صیغه خواهر و برادرى با نامحرم مشروع نیست.1

پرسش . آیا زن و شوهر باید در مجلسى که صیغه عقد خوانده مى شود، حضور داشته باشند؟
همه مراجع: خیر، لازم نیست.1